سوگیری شناختی چیست؟

سوگیری شناختی (Cognitive bias) محدودیتی در تفکر عینی است که در آن مغز انسان تمایل دارد اطلاعات را از طریق فیلتری از تجربیات و اولویت‌ها درک کند. این فرایند فیلتر کردن، روش‌های اکتشافی نامیده می‌شود و یک مکانیسم مقابله‌ای است که به مغز امکان می‌دهد حجم انبوهی از ورودی را که در هر ثانیه دریافت می‌کند، اولویت‌بندی و پردازش کند. این مکانیسم بسیار مؤثری است، اما محدودیت‌هایش باعث بروز خطاهایی می‌شود که می‌توان از آنها بهره‌برداری کرد. شاید به طور کامل نتوان استعداد مغز برای استفاده از میان‌برها را از بین برد، اما درک وجود سوگیری می‌تواند هنگام تصمیم‌گیری مفید باشد. 

انواع سوگیری شناختی

سوگیری‌های شناختی بسیاری وجود دارند که بررسی کامل آنها در این مقاله نمی‌گنجد اما متداول‌ترین انواع آن را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

سوگیری شناختی اثر لنگر انداختن: تمایل مغز به اتکای بیش از حد بر اولین نمونه از اطلاعاتی که بعدها در زمان تصمیم‌گیری دریافت کرده است.

سوگیری شناختی راه حل دم دست: یک نمونه‌ی شناخته شده بیش از آنچه در واقعیت وجود دارد، نماینده‌ی کل است.

سوگیری شناختی اثر ارابه‌ی موسیقی: اگر عامه چیزی را درست می‌دانند، پس حتماً درست است.

سوگیری نقطه‌ی کور: تمایل مغز به تشخیص سوگیری دیگران و نه سوگیری خود.

خوشه انگاری: تمایل مغز به دیدن الگوهای که عملا وجود ندارند.

سوگیری تأییدی: تمایل مغز به ارزش دادن به اطلاعات جدیدی که از ایده‌های موجود پشتیبانی می‌کند.

اثر قالب بندی: یعنی مغز تمایل دارد که بسته به نحوه‌ی ارائه‌ی اطلاعات، نتیجه‌گیری کند.

فکر گروهی: تمایل مغز به ارزش‌گذاری برای اجماع.

سوگیری منفی‌نگری: تمایل مغز به این که ناخودآگاه به رویدادهای منفی بیشتر از رویدادهای مثبت اهمیت بدهد. احتمال دارد که این سوگیری به‌عنوان تکنیکی برای بقا تکامل یافته باشد.

سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات: ارزش‌گزاری بیشتر بر آخرین اطلاعاتی که مغز دریافت کرده است.

اثر هزینه‌ی هدر رفته: تمایل مغز برای ادامه‌ی سرمایه گذاری در کارهایی که به شکست می‌رسند.

سوگیری بازماندگی: تمایل مغز برای تمرکز بر نتایج مثبت. مثل اثر شترمرغ است که در آن افراد به اصطلاح سرشان را مثل کبک زیر برف فرو می‌کنند تا با خبرهای بد مواجه نشوند.

چطور از سوگیری‌های شناختی جلوگیری کنیم؟

* به درون خویش توجه داشته باشید

*افراد دیگر را در نظر بگیرید

*تحلیل‌های منطقی و عقلایی

*چشم انداز فرد ناظر

راه‌هایی برای جلوگیری از سوگیری شناختی در تصمیمات

* به‌دنبال راه‌هایی بگردید که از طریق آن‌ها بتوانید آنچه را که تصور می‌کنید، به چالش بکشید. اطلاعات مورد نیاز خود را در مجموعه‌ وسیعی از منابع جستجو کنید و سعی کنید اوضاع را از چندین زاویه مورد توجه قرار دهید.

*در مورد افکار خود با دیگران صحبت کنید. گروهی از افراد قابل اعتماد را دور خود جمع کنید و از شنیدنِ دیدگاه‌های مخالف‌شان نترسید. می‌توانید به دنبال افراد یا اطلاعاتی باشید که دیدگاه‌های شما را به چالش می‌کشند.

* برای اجتناب از عجله کردن در تصمیم گیری به سابقه‌ خودتان در زمینه‌ تصمیم‌گیری فکر کنید و ببینید که در گذشته، تا چه حد در قضاوت‌های خود عجله کرده‌اید. سپس فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری آهسته‌تر در نظر بگیرید و اگر احساس کردید که برای گرفتن تصمیم فوری تحت فشار هستید، زمان بیشتری بخواهید.

* باید به وضعیتی که می‌خواهید در مورد آن تصمیم بگیرید و افراد درگیر در آن، بدون قضاوت قبلی نگاه کنید. از همدلی برای درک چرایی چنین رفتاری از سوی سایرین استفاده کنید.